Jak działa Dom Pomocy Społecznej? Organizacja i funkcjonowanie DPS

Decyzja o umieszczeniu bliskiej osoby w domu pomocy społecznej to zwykle ostatni etap długiej drogi – kiedy opieka domowa przestaje być możliwa, a senior wymaga stałego wsparcia. W Polsce na koniec 2024 r. działały 824 DPS-y, oferujące ponad 80 tys. miejsc. Zapotrzebowanie rośnie, dlatego warto wiedzieć, jak taki dom jest zorganizowany, jakie obowiązują DPS zasady i czego realnie można oczekiwać.

Czym jest dom pomocy społecznej?

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, dom pomocy społecznej jest placówką zapewniającą osobie wymagającej całodobowej opieki – z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności – pomoc, której nie da się już zorganizować w środowisku domowym.

Przeczytaj nasz pełny poradnik czym jest Dom Pomocy Społecznej.

Zakres podstawowych usług

Ustawa i rozporządzenia mówią wprost: DPS ma świadczyć usługi:

bytowe – miejsce zamieszkania, wyżywienie, utrzymanie czystości,
opiekuńcze – pomoc w codziennych czynnościach, pielęgnacja, opieka nad zdrowiem,
wspomagające – podtrzymywanie aktywności, pomoc w kontaktach z otoczeniem, wsparcie psychologiczne,
edukacyjne – np. zajęcia terapeutyczne, treningi pamięci, elementy rehabilitacji.

Jak podkreślają autorzy Vademecum dyrektora domu pomocy społecznej, organizacja DPS musi uwzględniać „wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności”.

Rodzaje DPS w Polsce

Nie każdy DPS jest dla każdego. Prawo wyróżnia kilka typów domów, m.in. dla:

osób w podeszłym wieku,
osób przewlekle somatycznie chorych,
osób przewlekle psychicznie chorych,
dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
osób niepełnosprawnych fizycznie.

W praktyce oznacza to, że senior z otępieniem potrzebuje innej placówki niż np. osoba z dużą niesprawnością ruchową, ale zachowaną sprawnością intelektualną. Dobrze dobrany typ domu zdecydowanie ułatwia adaptację.

DPS zasady przyjęcia – kto ma prawo do miejsca?

Kto może zostać mieszkańcem DPS?

Prawo do umieszczenia w DPS ma osoba, która:

wymaga całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności,
nie może samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu,
nie można jej zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych w domu.

Kto kieruje do domu pomocy społecznej?

Procedura wygląda zwykle tak:

rodzina lub sam senior zgłasza się do ośrodka pomocy społecznej,
pracownik socjalny przeprowadza wywiad środowiskowy,
po zebraniu dokumentów gmina/powiat wydaje decyzję o skierowaniu do odpowiedniego typu domu,
starosta lub prezydent miasta zawiera umowę z wybranym DPS.

Warunkiem jest zgoda osoby kierowanej lub jej przedstawiciela ustawowego – z wyjątkiem szczególnych sytuacji, kiedy o sprawie rozstrzyga sąd.

Odpłatność za pobyt

Ustawa przewiduje współfinansowanie pobytu przez: mieszkańca (zwykle do 70% dochodu), małżonka, zstępnych/wstępnych – w zależności od ich dochodów – oraz gminę. Szczegółowe zasady określa lokalna uchwała rady gminy.

Organizacja pracy DPS – jak to funkcjonuje na co dzień?

Indywidualny plan wsparcia

Jednym z kluczowych elementów organizacji domu jest indywidualny plan wsparcia mieszkańca. Na jego przygotowanie DPS ma co do zasady maksymalnie 6 miesięcy od przyjęcia. Plan określa m.in.:

cele pracy z mieszkańcem (np. poprawa samodzielności, utrzymanie funkcji poznawczych),
formy terapii i rehabilitacji,
zakres pomocy w codziennych czynnościach.

Zespół terapeutyczno-opiekuńczy

Za realizację planu odpowiada zespół terapeutyczno-opiekuńczy, w którego skład wchodzą zwykle: opiekunowie, pielęgniarki, pracownik socjalny, terapeuta zajęciowy, psycholog, a często również fizjoterapeuta. Rozporządzenie w sprawie DPS wskazuje, że dom musi funkcjonować w oparciu o indywidualne potrzeby mieszkańca, z zapewnieniem odpowiedniego zakresu usług.

Prawa mieszkańców

Organizacja domu musi respektować katalog praw:

prawo do godnego traktowania i ochrony prywatności,
prawo do kontaktu z rodziną i osobami z zewnątrz,
prawo do uczestniczenia w decyzjach dotyczących własnej osoby,
prawo do skarg i wniosków.

Nie są to tylko „piękne hasła” – naruszenie tych zasad może skutkować interwencją organu nadzoru lub nawet cofnięciem zezwolenia na prowadzenie DPS.

Warunki lokalowe i personel – minimalne standardy

Pokoje i przestrzeń wspólna

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej szczegółowo określa, jakie warunki powinien spełniać budynek DPS. Między innymi:

pokoje co do zasady nie powinny być większe niż trzyosobowe,
pokój jednoosobowy nie może być mniejszy niż 9 m²,
w budynku nie może być barier architektonicznych – jeśli nie ma windy, pokoje muszą być na parterze,
dom musi być wyposażony w sprzęt rehabilitacyjny i meble dostosowane do potrzeb osób o ograniczonej mobilności.

Znaczenie mają również pomieszczenia wspólne: jadalnia, sale terapii, kaplica lub pokój wyciszenia, ogród dostępny dla wózków. To one w praktyce decydują o komforcie życia mieszkańców.

Kadra i bezpieczeństwo

Przepisy wymagają odpowiedniej liczby personelu na zmianie, w tym całodobowej obecności opiekunów i personelu pielęgniarskiego, dostosowanej do profilu domu.
W DPS-ach dla osób z demencją czy zaburzeniami psychicznymi konieczne jest dodatkowo przeszkolenie z zakresu komunikacji i radzenia sobie z trudnymi zachowaniami.

Wyzwania współczesnych DPS

Choć standardy prawne są stosunkowo dobrze opisane, praktyka bywa trudna. Z najnowszych danych wynika, że w Polsce działa ponad 800 DPS-ów z około 80 tys. miejsc, a jednocześnie zapotrzebowanie wciąż rośnie.
Kontrole NIK i analizy samorządowe zwracają uwagę na:

niedobór personelu i wysoką rotację kadr,
rosnące koszty utrzymania placówek,
długie kolejki oczekujących, szczególnie w domach dla osób starszych i przewlekle chorych.

W efekcie część samorządów szuka rozwiązań pośrednich – rozwija mieszkania wspomagane czy dzienne domy pobytu, które mogą odciążyć system stacjonarny.

Zachęcamy do zapoznania się z pełnym poradnikiem KRDO omawiającym czym jest Dom Pomocy Społecznej.

Jak świadomie oceniać DPS z perspektywy rodziny?

Znajomość podstawowych zasad funkcjonowania domu pomocy społecznej pomaga nie tylko zrozumieć system, ale też zadać właściwe pytania podczas wizyt w placówkach. Warto zwrócić uwagę na:

faktyczny stan budynku, pokoje i dostępność (nie tylko foldery),
liczbę personelu na dyżurze i jego kompetencje,
plan dnia – czy uwzględnia potrzeby mieszkańca,
atmosferę: sposób rozmowy z podopiecznymi, reakcje na prośby, relacje z rodzinami.

Dobrze zorganizowany DPS to nie tylko spełnienie minimum ustawowego. To miejsce, w którym senior nie czuje się „pacjentem”, ale mieszkańcem domu – ze swoją historią, potrzebami i prawem do codziennej normalności. Świadoma rodzina i znajomość DPS zasad to ważny krok, by takiego miejsca naprawdę dla bliskiej osoby poszukać.