Ochrona p. pożarowa w domach opieki – ważne pytania!

Ważne pytania do właściciela, zarządcy, użytkownika obiektu, (domu opieki, domu pomocy społecznej…), dotyczące zapewnienia w nich ochrony przeciwpożarowej.

Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, (zwany w dalszej części opracowania właścicielem), jest zobowiązany do zapewnienia w nich ochrony przeciwpożarowej, w zakresie i na poziomie określonym przepisami prawa oraz praktyką ratowniczą.

Działania te powinny polegać m.in. na:

a) przestrzeganiu przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych ;

b) wyposażeniu budynku, obiektu budowlanego lub terenu w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice oraz zapewnieniu ich konserwacji i napraw

c)zapewnieniu osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji ;

d) przygotowaniu budynku, obiektu budowlanego lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej ;

e) zapoznaniu pracowników z przepisami przeciwpożarowymi ;

f) ustaleniu sposobów postępowania na wypadek pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia…”

Za nie zrealizowanie tych czynności, a zarazem nie wykonanie wymogów prawa, grożą właścicielowi sankcje prawne, łącznie z odpowiedzialnością karną w przypadku drastycznie złamanych przepisów, narażenia życia i zdrowia człowieka czy doprowadzenia do tragicznego zdarzenia. Mając na celu poprawę stanu bezpieczeństwa pożarowego w obiekcie, należy zadać sobie (właścicielowi) ważne pytania dotyczące realizacji przez niego ww. obowiązków. Powinno się przy tym przeanalizować dotychczasowe poczynania i jeśli to konieczne, wprowadzić działania podnoszące poziom zabezpieczenia do akceptowalnego, nie tylko przez właściciela ale również organy nadzorujące i kontrolne.

Jakie to pytania ?

Czy obiekt jest dopuszczony do użytkowania ?

Zgodnie z prawem budowlanym, obiekty należące do kat. XI, do której zaliczają się m.in.: budynki opieki społecznej i socjalnej, wymagają pozwolenia na użytkowanie. Pozwolenia takie wydają powiatowe lub wojewódzkie inspektoraty nadzoru budowlanego. Urzędy te mogą posiłkować się stanowiskiem m.in.: Państwowej Straży Pożarnej, dotyczącym zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem. PSP kontrolując obiekt budowlany w zakresie przepisów przeciwpożarowych może: nie zgłosić sprzeciwu do użytkowania, zająć stanowisko o sprzeciwie wobec rozpoczęcia użytkowania, jeśli obiekt nie spełnia wymagań ochrony przeciwpożarowej, wydać decyzję o nakazie usunięcia usterek a następnie zweryfikować czy zostały one usunięte a nawet unieważnić uzgodnienie projektu budowlanego z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń ppoż. Oczywiste jest, że tylko w pierwszym przypadku należy uznać spełnienie wymogów ochrony przeciwpożarowej.

Czy podczas kontroli obiektu przez organy Państwowej Straży Pożarnej zostały ujawnione niezgodności stanu technicznego z wymogami prawa budowlanego i przepisów ppoż.?

Czy zostały wydane decyzje administracyjne? Czy są w nich zastrzeżenia będące podstawą do stwierdzenia, że użytkowany budynek uznaje się za zagrażający życiu ludzi? Czy PSP lub inny organ wystąpił o zamknięcie obiektu lub zgłosił do prokuratury, że jego stan zagraża życiu ludzi ?

Państwowa Straż Pożarna przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze, mające na celu m.in.: sprawdzenie przestrzegania przepisów przeciwpożarowych, przygotowanie do działań ratowniczych oraz rozpoznanie zagrożeń. Z czynności tych sporządzany jest protokół, gdzie zawarte są m.in. uwagi ad. stanu bezpieczeństwa pożarowego w obiekcie. Komendant powiatowy (miejski) PSP, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych, uprawniony jest w drodze decyzji administracyjnej do nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień lub wstrzymania prac i eksploatacji pomieszczeń, budynku lub ich części. Jeżeli stwierdzone nieprawidłowości mogą spowodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru, decyzje podlegają natychmiastowemu wykonaniu.
Autor tekstu zdaje sobie sprawę z tego, że realizacja niektórych wymogów, np.: dotyczących przebudowy obiektu czy doposażenia go w skomplikowane instalacje techniczne, wymaga dużych nakładów finansowych. Dlatego warto zaplanować taką inwestycję wcześniej, uzgadniając zakres i termin jej realizacji z nakładającym decyzję (KP/M PSP). W niektórych przypadkach można rozważyć tzw. rozwiązania zastępcze, czyli inne sposoby poprawy bezpieczeństwa w obiekcie, uzgodnione z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. Z reguły są one jednak równie kosztowne i pracochłonne jak wymagania podstawowe. Realizacja decyzji administracyjnych jest obowiązkiem właściciela obiektu.

Czy obiekt posiada wymagane urządzenia ppoż. i podręczny sprzęt gaśniczy? Czy są zachowane czasookresy serwisów i kontroli?

Z uwagi m.in.: na budowę i specyfikę obiektu, przepisami prawa zostało określone wyposażenie go w podręczny sprzęt gaśniczy, urządzenia przeciwpożarowe oraz inne instalacje techniczne zwiększające bezpieczeństwo. Podczas budowy (przebudowy) obiektu lub jego adaptacji do innych celów, należy zapewnić w nim niezbędną infrastrukturę techniczną, podnoszącą poziom bezpieczeństwa pożarowego. Obowiązkiem właściciela jest utrzymanie później tego sprzętu w pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej. W praktyce zadanie to najczęściej wypełniane jest za pomocą specjalistycznych firm serwisujących daną grupę urządzeń. Na właścicielu ciąży jedynie obowiązek nadzoru czasookresów serwisowania urządzeń bądź zgłaszania ich awarii celem szybkiej naprawy.

Czy osoby przebywające w obiekcie zostały przeszkolone w zakresie ochrony ppoż.?

Zgodnie z zapisami ustawy1, właściciel obiektu powinien zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi. W jaki sposób powinien zrealizować ten obowiązek? Ustawa nie precyzuje dokładnie zakresu i sposobu wykonania szkoleń. W rozporządzeniu3 zapisano, że w ramach zapewnienia i wdrożenia Instrukcji Bezpieczeństwa Pożarowego, właściciel powinien opracować „…sposoby zapoznania użytkowników obiektu, w tym zatrudnionych pracowników, z przepisami przeciwpożarowymi oraz treścią przedmiotowej instrukcji…”. Tak więc instrukcja, będąca kompendium wiedzy z zakresu ochrony przeciwpożarowej dla obiektu (zakładu), powinna zawierać dokumentację szkoleniową lub przynajmniej plan i sposób nauczania. Odpowiedzialny za system szkolenia właściciel powinien zadać sobie pytania: Jaki powinien być zakres tej edukacji? Kto powinien prowadzić kursy? Czy szkolenie powinno być dostosowane do różnych odbiorców?

Jednym ze sposobów przeszkolenia ppoż. osób przebywających w obiekcie może być szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, zawierające również tematykę z dziedziny bezpieczeństwa pożarowego. Analizując jednak zapisy rozporządzenia, zawierającego ramowe programy szkoleń bhp – wstępnych i okresowych, stwierdzić należy znikomą w nich ilość godzin z zakresu szeroko pojętej ochrony ppoż. Na przykład, tylko 2 godz. dla pracowników administracyjno-biurowych, w ramach szkolenia okresowego. Mimo pojawiających się interpretacji prawnych, że takie szkolenie jest wystarczające, należy zastanowić się nad koniecznością organizacji obszerniejszych, bardziej kompletnych kursów. Na przykład: opierając się o zawartość instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, zaplanować kilkugodzinne, oddzielne szkolenie pożarnicze (5-6 godz.), w którym teoria powiązana będzie z praktyką, prowadzone przez wykładowców (instruktorów) z doświadczeniem ratowniczym. Prowadzący obiekt powinien opracować program nauczania, korzystając z pomocy specjalistów, uwzględniając specyfikę zakładu oraz nadzorować jego realizację i cyklicznie modernizować ten proces. Szkolenie takie może być traktowane jako wstępne bądź okresowe z zakresu ochrony ppoż. lub uzupełniające w stosunku do BHP. Zakres tematyczny powinien zawierać, oprócz wiedzy teoretycznej, elementy instruktażu praktycznego, np.: z obsługi podręcznego sprzętu gaśniczego i urządzeń ppoż. Jego ważnym ogniwem powinna być także lustracja technicznych zabezpieczeń przeciwpożarowych i dróg ewakuacyjnych w obiekcie.

Czy zajęcia powinny być dostosowane do odbiorcy? Z pewnością poziom i zakres wiedzy dla ”szeregowych” pracowników domu opieki powinien być inny niż dla personelu zarządzającego czy osób wyznaczonych do kierowania działaniami ratowniczymi. Koniecznie należałoby również zaplanować i przeprowadzić szkolenie dla innych osób przebywających w obiekcie tj.: mieszkańców, pensjonariuszy DPS-u.
Szkolenie ppoż. – jakie wybrać? Na pewno dedykowane dla domów opieki, uwzględniające specyfikę takich obiektów, z programem dostosowanym i opracowanym dla nich. Kadra szkoleniowa – osoby z doświadczeniem pożarniczym i praktyką w nauczaniu.

Czy zapewniono i wdrożono Instrukcję Bezpieczeństwa Pożarowego dla obiektu?

Czy jest aktualizowana?
Właściciele obiektów „…zapewniają i wdrażają instrukcję bezpieczeństwa pożarowego…”3. Jest ona podstawowym dokumentem dotyczących ochrony ppoż. w zakładzie. Powinna być: opracowana merytorycznie i aktualizowana, zawierać konkretne rozwiązania dla instytucji, być dostępna całodobowo dla służb ratowniczych, zaś pracownicy (osoby przebywające w obiekcie), zapoznani z jej treścią. Z zapewnieniem instrukcji w większości zakładów nie ma problemu. Właściciel najczęściej zleca wykonanie takiego dokumentu zewnętrznej firmie lub osobie fizycznej, prowadzącej działalność w zakresie ochrony ppoż. lub szeroko pojętego bezpieczeństwa. Nieraz odbywa się to jednak na zasadzie: zlecenie, wykonanie, zapłata i instrukcja ad acta. Bez oceny merytorycznej zawartości a przynajmniej zapoznania się z jej treścią. Zdarza się, że podmioty specjalizujące się w sporządzaniu takich opracowań, wiele zapisów zamieszczają na zasadzie kopiowania (kserowania) przepisów prawa lub gotowych rozwiązań, opracowanych często dla obiektów prowadzących inną działalność, bez zagłębienia się w specyfikę funkcjonowania domów opieki. Dlatego należy zwrócić uwagę nie tylko na merytoryczność takiego opracowania ale, co jest równie istotne, na dedykowalność zapisów dla konkretnego ośrodka.

Jak powinno przebiegać jej „wdrożenie”? Zgodnie z wymogiem rozporządzenia3, należy z jej treścią zapoznać użytkowników obiektu. Najprościej wykonać to w formie szkolenia ppoż., poprzedzonego wcześniejszą lekturą dokumentu, w ramach samokształcenia, przez poszczególne osoby.
Nie mniej ważna jest praktyczna realizacja zapisów instrukcji, dotyczących m.in.: konserwacji urządzeń ppoż. czy sposobów postępowania na wypadek pożaru czy innego zagrożenia. Dobrze opracowana instrukcja jest ogromnie pomocna praktycznie przy wszystkich działaniach z zakresu ochrony przeciwpożarowej w obiekcie. Dlatego w zakładzie powinny być przynajmniej trzy kompletne egzemplarze tego dokumentu. Pierwszy w kadrach lub w dyrekcji – jako dokument oficjalny, pomocny w zarządzaniu instytucją, drugi dostępny całodobowo dla służb ratowniczych – najlepiej w dyżurce służb ochrony, trzeci jako materiał szkoleniowy do dyspozycji pracowników i pensjonariuszy ośrodka.

Czy w obiekcie realizuje się praktyczne sprawdzenie organizacji oraz warunków ewakuacji?

Zapisy o praktycznym sprawdzeniu organizacji oraz warunków ewakuacji3 sugerują, że powinno odbyć się to w formie ćwiczeń lub warsztatów. Dwuletni czasookres organizacji takich zajęć i uzgadnianie ich zakresu z komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej, świadczy o ich dużym znaczeniu dla bezpieczeństwa obiektu. Są one bowiem praktycznym podsumowaniem wszystkich działań dotyczących ochrony przeciwpożarowej w obiekcie. Nie da się bowiem przeprowadzić takich ćwiczeń bez sprawnej infrastruktury technicznej, w tym urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, przeszkolonej załogi, ustalonych i wdrożonych sposobów postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia czy umiejętności współpracy ze służbami ratowniczymi.

Jak dobrze zorganizować i przeprowadzić ćwiczenia z zakresu ewakuacji w obiekcie? Nie ulega wątpliwości, że zawsze należy się do tego przygotować, nawet jeśli wszystkie wymogi ochrony przeciwpożarowej są realizowane a ćwiczenia organizowane cyklicznie. Poniżej propozycje działań, niezbędnych według autora tego opracowania, w procesie przygotowania ćwiczeń ratowniczych (ewakuacyjnych) w obiekcie, szczególnie tam gdzie ochrona przeciwpożarowa nie jest idealna.

Co najmniej miesiąc przed planowanym terminem ćwiczeń należy sprawdzić Instrukcję Bezpieczeństwa Pożarowego, uaktualnić jej zapisy lub przepracować, zgodnie z wymogami prawa i praktyką ratowniczą, tak aby optymalnie usprawniały zarządzanie w ośrodku. Szczególnie dotyczy to zasad organizacji działań ratowniczych i obowiązków pracowników. Poprawiona, uaktualniona instrukcja powinna być podstawą do przeprowadzenia szkolenia z zakresu ochrony ppoż., traktowanego jako okresowe, co dwa lata, najlepiej przed ćwiczeniami.

Następnym zadaniem będzie sprawdzenie stanu technicznego urządzeń przeciwpożarowych, gaśnic i innych instalacji, istotnych dla bezpieczeństwa obiektu. W przypadku wyposażenia cyklicznie serwisowanego, czynności ograniczają się praktycznie do przejrzenia niezbędnych protokółów. Wskazana byłoby również lustracja obiektu pod kątem drożności dróg ewakuacyjnych czy stanu technicznego drzwi ppoż. itp. Oczywiście wszystkie te czynności i późniejsza organizacja ćwiczeń ewakuacyjnych są uwarunkowane dopuszczeniem obiektu do użytkowania a także realizacją decyzji administracyjnych dotyczących stanu bezpieczeństwa pożarowego obiektu (opis w pkt. 1,2 opracowania).

Po realizacji tych zadań powinno się ustalić zakres ćwiczeń i termin z właściwym komendantem powiatowym (miejskim) PSP. Bardzo istotny jest praktyczny udział w nich jednostek ochrony ppoż. a także ustalenie wspólnego zespołu oceniającego.

Po przeprowadzonych ćwiczeniach należy sporządzić protokół, wyciągnąć wnioski i wprowadzić, jeśli to konieczne, działania naprawcze.

Podsumowując, odpowiadając przy tym chociaż częściowo na zadane wcześniej pytania, należy wysunąć wniosek, że do osiągnięcia właściwego poziomu ochrony przeciwpożarowej w obiekcie potrzebny jest plan działania w tym zakresie i jego systematyczna realizacja. Właściciel, współpracując z ekspertami, powinien opracować, wdrożyć i nadzorować system bezpieczeństwa właściwy dla specyfiki ośrodka. Nie trzeba bowiem nikogo przekonywać, że w domu opieki ich mieszkańcy powinni być przede wszystkim bezpieczni…

                                                                 Opracował: mgr inż. Dariusz Kopa
                                                                     Wrocław: 7 marca 2022 r.