Kto potrzebuje domu opieki? Polska u progu kryzysu opiekuńczego

Starzejące się społeczeństwo, zmieniający się model rodziny i coraz większe wyzwania organizacyjne – to tylko niektóre z powodów, dla których temat domów opieki staje się jednym z najważniejszych wyzwań społecznych w Polsce. O tym, kto dziś potrzebuje domu opieki i jak wygląda sytuacja w województwie łódzkim, opowiedział w rozmowie z Radiem Parada dr n. med. Andrzej Lejczak, prezes Krajowej Izby Domów Opieki.

Opieka instytucjonalna – dla kogo?

Domy opieki w Polsce kojarzą się głównie z osobami starszymi, często schorowanymi, które nie są już w stanie samodzielnie funkcjonować. Dr Lejczak precyzuje jednak, że chodzi głównie o osoby w wieku późnej starości – 75 lat i więcej. To seniorzy, którzy ze względu na wielochorobowość, niesamodzielność czy samotność potrzebują profesjonalnego wsparcia.

W województwie łódzkim zapotrzebowanie na tego typu usługi jest wyjątkowo wysokie – region ten plasuje się na trzecim miejscu w Polsce pod względem liczby osób oczekujących na miejsce w domu opieki.

Jakie placówki mamy w Polsce?

Dom opieki to wbrew pozorom pojęcie szerokie. W Polsce mamy trzy główne typy placówek:

Domy Pomocy Społecznej (DPS) – prowadzone najczęściej przez samorządy, zapewniające opiekę całodobową osobom niesamodzielnym.
Prywatne domy opieki – zwane potocznie domami seniora, których w Polsce funkcjonuje ok. 900, w tym ponad 50 w samej Łodzi.
Placówki medyczne – czyli zakłady opiekuńczo-lecznicze (ZOL) i pielęgnacyjno-opiekuńcze (ZPO), często z kontraktem z NFZ.

Łącznie w tych placówkach przebywa ok. 400 tys. osób starszych. Coraz częściej seniorzy świadomie decydują się na zamieszkanie w takich ośrodkach, szczególnie że zapewniają one nie tylko opiekę, ale i rehabilitację, terapię zajęciową czy wsparcie psychologiczne.

Trudna decyzja i długie kolejki

Podjęcie decyzji o umieszczeniu bliskiego w domu opieki to jedna z najtrudniejszych życiowych decyzji dla wielu rodzin. Dr Lejczak podkreśla, że najczęściej jest to decyzja kolektywna – podejmowana wspólnie przez rodzinę. Ważnym aspektem jest lokalizacja placówki – wiele osób szuka domu opieki w promieniu 60 km, by móc łatwo odwiedzać bliskich.

Niestety, czas oczekiwania na miejsce – zwłaszcza w placówkach medycznych – jest długi. Według danych Ministerstwa Zdrowia z października 2023 roku, w kolejce do ZOL-ów czeka ponad 18 tys. osób.

Seniorzy trafiający do placówek – stan zdrowia i potrzeby

Stan zdrowia seniorów przyjmowanych do domów opieki często jest trudny. Jak pokazują badania, większość z nich zmaga się z chorobami przewlekłymi, problemami w poruszaniu się, a nawet całkowitą niesamodzielnością. Ponad 80% mieszkańców ma co najmniej jedną przewlekłą chorobę – najczęściej nadciśnienie, cukrzycę, osteoporozę, choroby serca czy choroby neurodegeneracyjne.

Z danych przytoczonych przez dr. Lejczaka wynika, że:

26% to osoby leżące,
53% potrzebuje regularnej opieki,
tylko 20% to osoby względnie samodzielne.

Wielolekowość i potrzeba przeglądów farmakoterapii

Wraz z wiekiem rośnie też liczba przyjmowanych leków. Wielu seniorów zażywa nawet 20–30 preparatów dziennie, często kupowanych samodzielnie pod wpływem reklam, bez konsultacji z lekarzem.

Problemem jest brak koordynacji – lekarze różnych specjalizacji często nie mają wglądu w pełen zestaw leków przyjmowanych przez pacjenta. W efekcie dochodzi do groźnych interakcji, a część leków niepotrzebnie się dubluje.

Rozwiązaniem mają być przeglądy lekowe, które już dziś mogą wykonywać farmaceuci. Dzięki ich wiedzy możliwe jest ograniczenie niepotrzebnych preparatów i poprawa bezpieczeństwa terapii. To jeden z projektów, który ma być wdrożony w domach opieki w województwie łódzkim.

Rehabilitacja i terapie wspierające

Kolejnym filarem opieki w domach seniora jest rehabilitacja. Dzięki zmianom z 2018 roku osoby starsze z orzeczeniem o niepełnosprawności mogą korzystać z 80 godzin rehabilitacji domowej rocznie. Wiele domów opieki zapewnia też własne zespoły fizjoterapeutyczne.

Oprócz tego stosuje się terapie wspierające funkcje poznawcze, terapię reminiscencji, arteterapię i terapię zajęciową – szczególnie ważne w przypadku osób z chorobami otępiennymi. Te formy wsparcia są trudne do zorganizowania w warunkach domowych, dlatego ich rola w instytucjach jest nie do przecenienia.

Niska wyszczepialność wśród seniorów

Pomimo świadomości zagrożeń zdrowotnych, poziom wyszczepialności wśród osób starszych pozostaje bardzo niski. Po pandemii COVID-19 zainteresowanie szczepieniami – np. przeciw grypie czy pneumokokom – znacząco spadło.

Dr Lejczak zauważa, że wpływ na to mają ruchy antyszczepionkowe i brak aktywnej promocji profilaktyki zdrowotnej. Tymczasem ryzyko powikłań w wyniku zakażeń wśród seniorów jest bardzo wysokie. Wspólnym wysiłkiem lekarzy, dyrektorów placówek i rodzin trzeba odbudować zaufanie do szczepień.

Zmiany kulturowe i potrzeba edukacji

W Polsce temat domów opieki wciąż bywa tematem tabu. W przeszłości dominowały modele rodzin wielopokoleniowych, dziś rzeczywistość wygląda inaczej – dzieci i wnuki często mieszkają w innych miastach lub za granicą. W tych warunkach profesjonalna placówka staje się jedynym gwarantem bezpieczeństwa i godnej opieki.

Domy opieki to nie tylko miejsca pomocy medycznej – to przestrzenie życia społecznego, w których seniorzy mogą zachować aktywność, poczucie godności i przynależności.

Projekt „Srebrna paczka” i zmiana podejścia

Ciekawą inicjatywą wspieraną przez Krajową Izbę Domów Opieki jest projekt „Srebrna paczka”. To wyprawka dla seniora trafiającego do placówki – zawierająca produkty higieniczne, porady zdrowotne, materiały edukacyjne oraz suplementy wysokobiałkowe. Pomysł nawiązuje do znanych „wyprawek dla niemowląt” i ma na celu wsparcie zarówno mieszkańca, jak i jego rodziny.

Jak zaznacza dr Lejczak, chodzi nie tylko o symboliczny gest, ale o budowanie świadomości – że troska o zdrowie to także dobór odpowiednich produktów i wiedza, jak wspierać seniora w nowym środowisku.

Podsumowanie: co dalej?

Domy opieki w Polsce to coraz ważniejszy element systemu ochrony zdrowia i opieki społecznej. Wymagają jednak systemowego wsparcia, koordynacji świadczeń i lepszego finansowania.

Polska stoi dziś przed wyborem – albo zdecyduje się na profesjonalizację opieki długoterminowej, dostosowanej do realiów starzejącego się społeczeństwa, albo zmierzy się z kryzysem, którego koszty będą znacznie większe – nie tylko finansowe, ale przede wszystkim społeczne i ludzkie.

Wysłuchaj całej rozmowy z dr Lejczakiem na łamach Radia Parada 96.00 fm: